خطاهای شناختی یا Cognitive Errors، الگوهایی از تفکر اغراق‌شده یا غیرمنطقی هستند که در فرایند پردازش اطلاعات و تفکر فرد مداخله می‌کنند و مانع دستیابی او به اطلاعات صحیح می‌شوند. این خطاهای شناختی، الگوها و پارادایم‌های اشتباه در تفکرات افراد هستند که درک درست و منطقی آنان از مسائل را مخدوش کرده و سبب ایجاد درک و شناختی غیرواقعی می‌شوند. این درک غیرمنطقی از مسائل نیز، افکار و احساسات منفی را در فرد تقویت می‌کند و در تصمیم گیری‌ها اختلال ایجاد می‌کند. خطاهای شناختی انواع بسیار دارند که در این مقاله به بررسی 10 نوع از آن‌ها پرداخته شده است. این 10 خطای شناختی بررسی شده عبارتند از: ذهن خوانی، پیش گویی آینده، تفکر همه یا هیچ، نتیجه گیری احساسی، برچسب زدن، تصفیه ذهنی، تعمیم دادن بیش از اندازه، شخصی سازی،عبارت های باید دار و کوچک نمایی یا تخمین کم از نقاط مثبت.

نوجوانان که در یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی خود هستند، در حالی که توانمندی‌های فکری و شناختی آنان در حال رشد و گسترش است، ممکن است درگیر این خطاها باشند. دوره نوجوانی دوره شکوفایی است و نوجوان توانمندی آن را دارد که برای خود مسیری تعیین نموده و با گام برداشتن در آن نه تنها به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کند، بلکه مسیری را برای آینده خود مشخص کرده و برگزیند. حال اگر تفکر این نوجوان توانمند درگیر خطاهای شناختی شود، استدلال‌های غیرعقلانی و نتایج هیجانی غیرمنطقی یا بسیار شدید مانع از دستیابی وی به حداکثر شکوفایی بالقوه‌اش می‌گردد. همچنین زیربنای بسیاری از مشکلات شخصیتی، روانشناختی، افسردگی‌ها و اضطراب‌ها، خطاهای شناختی هستند و با گرفتار شدن در دام آن‌ها ممکن است سلامت روان نوجوان به خطر بیفتد. با آگاهی از چیستی و چگونگی عملکرد خطاهای شناختی، می‌توان قبل از مشکل‌ساز شدن این خطاها تاثیرشان را بر تفکر کمتر کرد و در نتیجه تصمیم‌های بهتری اتخاذ نمود. علاوه بر آن از بروز پیامدهای منفی مانند افسردگی و اضطراب که در میان نوجوانان شایع است نیز، جلوگیری کرد.

در این پژوهش خطاهای موجود در تفکر نوجوانان با استفاده از پرسشنامه خطاهای شناختی کودکان و نوجوانان (CDS) کوین و همکاران (2011) بررسی و رایج‌ترین آن‌ها از میان 10 خطای شناختی مورد نظر، شناسایی شد. برای تحلیل داده‌ها از آماره‌های توصیفی استفاده شد. همچنین یک آزمون همبستگی پیرسون میان خطاهای شناختی مختلف انجام گرفت تا میزان و نوع همبستگی خطاهای شناختی با همدیگر نیز مشخص شود.

نتایج نشان داد که رایج‌ترین خطای شناختی نوجوانان دختر 14 تا 18 ساله، خطای ذهن خوانی بوده است. بعد از آن خطاهای عبارت‌های بایددار و پیشگویی آینده به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفتند. کمترین خطای این نوجوانان نیز خطای شناختی شخصی سازی بود. همچنین میان تمامی خطاهای شناختی در نوجوانان دختر، به جز خطای شناختی نادیده گرفتن نقاط مثبت و نتیجه گیری احساسی، با یکدیگر همبستگی مثبت وجود داشت.

کلید واژه‌ها: خطاهای شناختی، تحریفات شناختی، الگوی تفکر، نوجوان

Keywords: Cognitive errors, Cognitive distortions, Pattern of thinking, Adolescent